Kiedy kilka z moich koleżanek zaszło w ciążę (5 w tym samym czasie!)…
…radziłam im regularnie jeść wątróbkę i tran 🙂 Odpowiedź każdej z nich była taka sama:
Ale przecież wątróbka i tran mają bardzo dużo witaminy A, a ona w nadmiarze jest niebezpieczna w ciąży!
Tak twierdzą ginekolodzy i wiele popularnych stron internetowych z treściami dla przyszłych mam… Informacje te stoją w sprzeczności z rekomendacjami dr Natashy Campbell-McBride, autorki diety GAPS, która w swojej książce “GAPS Zespół jelito-mózg” zaleca obfitą konsumpcję zarówno wątróbki, jak i tranu. Postanowiłam, więc zbadać tę sprawę.
W pierwszej kolejności zapytałam swoich wykładowców
Oto odpowiedź:
Tu nie chodzi o to, żeby wątróbki i tranu w ogóle w ciąży nie jeść, ale aby pozostawać w sugerowanych granicach zalecanego spożycia dla kobiet w ciąży (RDA).
RDA dla kobiet ciężarnych powyżej 19 r. ż. dla wynosi 770 µg/dzień [8]. Oznaczałoby to, że jeżeli jedynym spożywanym źródłem witaminy A byłaby wątróbka cielęca, to można by było jej zjeść… 23 g (czyli mniej niż 1/4 porcji) i to tylko raz w tygodniu! Wątróbki wieprzowej można by było zjeść nieco więcej: 38 g [2]. A przecież wątróbka to nie jedyne źródło witaminy A. Znajduje się też m. in. w maśle, mleku i produktach mleczarskich, tłustych rybach, jajach, jarmużu, szpinaku, dyni…
Następnie sprawdziłam co mówi o witaminie A największa księga Dietetyki: “Present Knowledge in Nutrition”
Sytuacja, w której obserwuje się toksyczne działanie witaminy A tylko ze względu na spożywanie bogatych w nią produktów spożywczych, jest bardzo rzadka. Zazwyczaj występuje przy spożywaniu suplementów witaminy A. Opublikowane przypadki, w których wystąpiła ostra toksyczność witaminy A, dotyczyły polarników z początku XX wieku, którzy żywili się wątróbkami niedźwiedzi polarnych i fok (dwóch bardzo bogatych w witaminę A produktów).
Jeżeli chodzi o kobiety w ciąży, nadmierne suplementowanie retinolu lub jego analogu: izotretyoniny (pochodnej witaminy A, stosowanej w leczeniu ciężkiego trądziku), jest powiązana z wadami wrodzonymi, w tym: centralnego układu nerwowego, wadami twarzoczaszki i układu krążenia – przy czym najbardziej wrażliwym etapem jest pierwszy trymestr ciąży [3].
Górny bezpieczny limit spożycia witaminy A dla kobiet w ciąży oraz w wieku rozrodczym ustalono na 3 000 µg/dzień (10 000 IU/dzień) oraz uważa się, że duże spożycie β-karotenu nie ma działania teratogennego (nie powoduje wad w rozwoju płodu) [4].
To by oznaczało, że… kobieta w ciąży może zjeść około 90 g wątróbki cielęcej lub 150 g wieprzowej w ciągu tygodnia, przy założeniu, że nie je innych produktów pochodzenia zwierzęcego, będących źródłem witaminy A (m. in. masła, jajek, nabiału).
…a wśród ludów prymitywnych…
Weston A. Price, kanadyjski stomatolog, który na przełomie lat 20. i 30. XX wieku badał związek między żywieniem, zdrowiem zębów i zdrowiem fizycznym, i w tym celu wyruszył w 10-letnią podróż po świecie w poszukiwaniu jak najbardziej odizolowanych od cywilizacji i współczesnej, przetworzonej żywności ludów (m. in. Lotshental w Szwajcarii, Rdzenni Amerykanie, Polinezyjczycy, Australijscy Aborygeni, Eskimosi i wiele innych), odkrył że wszystkie prymitywne grupy ludzi, do których dotarł, dbały o to, aby kobiety w ciąży jadły dużo: wątróbki, mleka, jajek i ryb. Mało tego, w niektórych rejonach kobieta, która nie miała odpowiedniego żywienia (bogatego we wspomniane produkty) przez min. pół roku, nie mogła wyjść za mąż [9]! Price całą swoją podróż i obserwacje opisał w książce “Nutrition and Physical Degeneration”, a ja tę pozycję polecam każdemu, kto nie za bardzo widzi związek pomiędzy odżywianiem a stanem fizycznym i psychicznym człowieka.
To jednak nie koniec
Ostateczną odpowiedź na moje wątpliwości znalazłam w książce Sally Fallon – prezesa fundacji Weston’a A. Price’a (www.westonaprice.org) “Odżywcze Tradycje Ciąża Poród Macierzyństwo”.
Ustalenie górnego, bezpiecznego limitu spożycia witaminy A przez kobiety ciężarne (wspomniane wyżej 3 000 µg/dzień lub 10 000 IU/dzień) ma swój początek w badaniach opublikowanych w 1995 roku. Badacze przestudiowali 23 000 przypadków kobiet w ciąży i odkryli, że te kobiety, które spożywały więcej niż 10 000 IU witaminy A podczas pierwszego trymestru, częściej rodziły dzieci z konkretnymi wadami wrodzonymi [10]. Badanie to jednak ma kilka niedociągnięć: większość spożywanej przez te kobiety witaminy A pochodziła z multiwitamin, a ponadto badacze nie rozróżnili żywności naturalnie bogatej w witaminę A, od wzbogaconej w nią, jak np. płatki śniadaniowe z witaminami. Trzy grupy ekspertów napisały do czasopisma, kwestionując klasyfikację autorów dot. rodzajów wad wrodzonych [12].
Co ważniejsze, wśród badanych kobiet, 3 000 spożywało ponad 10 000 IU witaminy A dziennie, a wady wrodzone zostały zaobserwowane tylko u 3% urodzonych przez nie dzieci. Z drugiej strony wady wrodzone zaobserwowano również u 1,5% dzieci kobiet, które spożywały mniej niż 10 000 IU witaminy A dziennie.
Opisane badanie stoi w sprzeczności z poprzednim (z 1990 roku), przeprowadzonym w Hiszpanii: wg tego badania spożycie pomiędzy 20 000 a 40 000 IU witaminy A dziennie przez kobiety w ciąży, zmniejsza o 50% ryzyko wad wrodzonych u dzieci! Inne późniejsze badania również potwierdziły, że spożycie większej dziennej dawki witaminy A niż niż 10 000 IU przez kobiety ciężarne, zmniejszało ryzyko wystąpienia wad wrodzonych u ich dzieci. Przeważająca ilość badań wyraźnie sprzyja poglądowi, że 20 000 IU dziennego spożycia witaminy A w ciąży jest bezpieczne i może nawet zredukować ryzyko wad wrodzonych dzieci [5, 6, 7, 11].
A jakie mogą być konsekwencje niedoboru witaminy A w ciąży?
W badaniach na zwierzętach, niedobór witaminy A skutkował:
- poronieniem,
- wydłużonym porodem,
- śmiercią matki podczas porodu,
- u młodych: wadami wzroku lub kompletnym brakiem oczu,
- wadami pysków, łuków zębowych i warg,
- przemieszczeniem organów wewnętrznych, włączając: nerki, jajniki i jądra,
- głuchotę ze względu na zwyrodnienie układu nerwowego.
Witamina A jest niezbędna dla różnicowania się wszystkich komórek, tkanek i organów rozwijającego się ciała.
Jest niezwykle ważna dla rozwoju systemu komunikacji pomiędzy narządami zmysłów a mózgiem, których zaburzenia często występują wśród osób z autyzmem. Nawet niewielki niedobór witaminy A zmniejsza liczbę czynnych nefronów w nerkach, która w następstwie predysponuje daną osobę do osłabionej funkcji nerek w dalszym życiu. Witamina A jest również niezbędna w trakcie rozwoju płodu i w późniejszym życiu dorosłym, aby zabezpieczyć płuca przed zanieczyszczeniami i infekcjami [1].
Polecam!
…wszystkim przyszłym rodzicom przeczytać książkę Sally Fallon “Odżywcze Tradycje Ciąża Poród Macierzyństwo”. Jest to zbiór nie tylko cennych rad i wskazówek, które podkreślają wagę odżywczej diety zarówno przed ciążą, jak i w trakcie jej trwania, podczas karmienia piersią i rozwoju dziecka, ale również dostarczają rzetelnych informacji dotyczących bezpieczeństwa interwencji medycznych podczas ciąży i u noworodków.
Bibliografia:
- Fallon Morell S., Cowman T. S.: The Nourishing Traditions Book of Baby & Child Care. Waszyngton, New Trends Publishing, Inc. 2015 .
- Kunachowicz H., Przygoda B., Nadolna I., Iwanow K.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. 2. Warszawa, PZWL, 2018.
- Mariott B. P., Brit D. F., Stallings V. A., Yates A. A.: Present Knowledge in Nutrition. Tom 1/2: Basic Nutrition and Metbolism. Wyd. 11. Academic Press, 2020.
- Mariott B. P., Brit D. F., Stallings V. A., Yates A. A.: Present Knowledge in Nutrition. Tom 2/2: Clinical and Applied Topics in Nutrition. Wyd. 11. Academic Press, 2020.
- Martinez-Frias M. L., Salvador J. Epidemiological aspects of prenatal exposure to high doses of vitamin A in Spain. Eur J Epidemiol. 1990; 6(2):118-123.
- Mastroiacovo P i wsp. High vitamin A intake in early pregnancy and major malformations: a multicenter prospective controlled study. Teratology. 1999; 59(1): 7-11.
- Mills J. L. i wsp. Vitamin A and birth defects. Am J Obstet Gynecol. 1997; 177(1): 31-6.
- Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. Red.: Jarosz M., Rychlik E., Stoś K., Charzewskaj J. Warszawa, PZH Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego, 2020.
- Price W. A.: Nutrition and Physical Degeneration A Comparison of Primitive and Modern Diets and Their Effects. Wyd. 8. Oksford, Benediction Classics, 2010.
- Rohman K. J. i wsp.: Teratogenicity of high vitamin A intake. N Engl J Med.. 1995; 333:1369-73.
- Shaw G. M. i wsp. High maternal vitamin A intake and risk of anomalies of structures with a cranial neural crest cell contribution Lancet.1996; 347: 899-900.
- Werler M. M. i wsp.: Teratogenicity of high vitamin A intake. N Engl J Med.. 1996; 334:1195-1197.